بسم الله الرحمن الرحیم
جلسه دوم شیعه اثباتی
موضوع جلسه : تاریخ و منشاء پیدایش شیعه
تاریخ: ۴/۴/۹۴
در جلسه پیش عرض کردیم که منبع اصلی برای ارسال این درسنامه ها ، کتاب درآمدی به شیعه شناسی نوشته اقای علی ربانی گلپایگانی است
در جلسه اول مباحث فصل اول این کتاب یعنی شیعه در لغت و اصطلاح را به محضر دوستان تقدیم کردیم
در این جلسه مباحث فصل دوم ، یعنی تاریخ و منشاء پیدایش شیعه را بررسی خواهیم کرد ،ان شا الله تعالی
در رابطه با اینکه منشاء پیدایش شیعه به کجا و چه تاریخی باز میگردد چندین نظر مطرح است:
۱. پیدایش شیعه در عصر رسالت
۲.پیدایش شیعع پس از رحلت پیامبر اکرم
۳.تلفیق دو دیدگاه فوق
۴.پیدایش شیعه به دست عبد الله بن سبا
۵. پیدایش شیعه در دوران زمامداری امام علی ع
۶.پیدایش شیعه پس از واقعه کربلا
۷.پیدایش شیعه به دست ایرانیان
در این جلسه سعی میکنیم ، سه نظر اول را بررسی کنیم و نظرات بعدی ان شا الله در جلسه بعد تشریح خواهد شد.
۱. پیدایش شیعه در عصر رسالت
بسیاری از اندیشمندان معتقدند که اولین کسی که نهال تشیع را کاشت ، حضرت رسول بود
در احادیث بسیاری از پیامبر مشاهده میکنیم که ایشان گروهی را به عنوان شیعه علی ع ستایش کرده اند
این احادیث گواه ان است که در ان زمان عده ای بودند که رابطه ویژه ای با حضرت علی وصی داشتند و ایشان را الگوی خود میدانستند
در برخی گزارش های تاریخی از برخی صحابه مانند سلمان، ابوذر،مقداد و عمار به عنوان افرادی که در عصر رسول الله به عنوان شیعه شناخته میشدند ، اشاره شده است.
علامه کاشف الغطاء پس از اشارع به احادیث نبوی در مدح و ستایش علی ع و شیعیانش مینویسد :
مدلول این احادیث این است که گروهی از صحابه پیامبر شیعه ی علی
علیه السلام بوده اند و مقصود از شیعه علی علیه السلام کسانی که
فقط او را دوست می داشتند یا به او عداوت نمیورزیدند نیست، زیرا
محبت فردی نسبت به دیگری، یا عداوت نداشتن نسبت به وی، کافی
در شیعه نامیدن آن فرد نیست، و واژه ی شیعه در فرهنگ عربی به
معنی فقط دوست داشتن نیست بلکه مفاد آن علاوه بر محبت ورزیدن، پیروی کردن است
منبع: اصل الشیعه و اصولها ، ص ۱۲۱ ، ۱۲۲
علامه طباطبایی نیز در مورد تاریخ پیدایش شیعه گفته است:
آغاز پیدایش شیعه را همان زمان حیات پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم باید دانست.وی سپس به برخی از احادیثی که بر امامت علی علیه السلام و شخصیت ممتاز او در میان صحابه و ارتباط ویژه ی او با پیامبراکرمصلی الله علیه وآله وسلم دلالت می کند اشاره کرده و یاد آور شده است:
بدیهی است این چنین امتیازات و فضایل اختصاصی دیگر که مورد اتفاق همگان بود و علاقه شدیدی که پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم) به علی (علیه السلام داشت طبعاً عده ای از یاران پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم را که شیفتگان فضیلت وحقیقت بودند بر این وا می داشت که علی علیه السلام را دوست داشته به دورش گرد آیند و از او پیروی کنند، چنان که عده ای را بر حسد و کینه آن حضرت وا میداشت گذشته از همه ی اینها نام شیعه ی علی و شیعه اهل بیت در سخنان پیغمبراکرم صلی الله علیه وآله وسلم بسیار دیده می شود
این دیدگاه نخست ، در صدد بیان این نیست که در عصر رسالت مسئله امامت مورد گفت و گوی مسلمانان بوده و گروهی که امامت علی وصی را برگزیدند شیعه نامیده شدند
بلکه این دیدگاه نخست که در حال بررسی ان هستیم ، در صدد اثبات این مطلب است که در عصر حضرت رسول عده ای علی علیه السلام را به عنوان الگو پذیرفتند و او را باب علم نبی میدانستند و از وی پیروی میکردند و از انها در احادیث نبوی بسیار یاد شده است
این گروه همانها هستند که پس از رحلت حضرت رسول ، از پیروان خاص حضرت به شمار می امدند
در انتهای بررسی نظریه اول ، چند حدیث را بیان میکنم و سپس به سراغ نظریه دوم میرویم
جلال الدین سیوطی از جابربن عبدالله انصاری و عبدالله بن عباس روایت کرده است که پیامبر اکرم ص درتفسیر آیه ی ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیر البریّۀ . به حضرت علی ع اشاره کرد و فرمود: او و شیعیانش در روز قیامت رستگار خواهند بود
ابن اثیر از پیامبر اکرم ص روایت کرده است که خطاب به علی ع فرمود : ستقدم علی الله انت وشیعتک راضین مرضیین ...
تو و شیعیانت روز قیامت با رضایت و خشنودی بر خداوند وارد میشوید...
شبلنجی نیز نظیر این روایت را در کتاب نورالابصار نقل کرده است
سیوطی در حدیثی دیگر از علی ع روایت کرده است که پیامبر اکرم ص به علی ع فرمود: مقصود از آیه ی ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیر البریّۀ تو و شیعیان تو است وعده گاه من و شما حوض کوثر است، آن گاه که امت ها را برای حساب می آورند، شما شادمان و سرافراز خواهید بود
ابن حجر در کتاب صواعق از امّ سلمه روایت کرده است که گفت: پیامبر اکرم ص نزد من بود، فاطمه زهرا س و پس از اوعلی علیه السلام بر پیامبر وارد شدند، پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم) خطاب به علی (علیه السلام فرمود:یا علی انت و اصحابک فی الجنۀ و شیعتک فی الجنۀ تو و اصحاب و شیعیانت در بهشت خواهید بود
خطیب خوارزمی در کتاب المناقب از علی ابن ابیطالب علیه السلام روایت کرده که فرمود: آن گاه که پیامبرص در معراج وارد بهشت شد، درختی را دید که به زینت های مختلف آذین بندی شده بود. پیامبرص از جبرئیل پرسید: این درخت از چه کسی است؟ جبرئیل گفت: از پسر عمویت علی بن ابیطالب علیه السلام است، هرگاه خداوندبهشتیان را وارد بهشت کند،شیعیان علی را نزد این درخت می آورند و از زینت های آن بهره مند می شوند، آن گاه منادی اعلان می کند که این افراد شیعیان علی بن ابیطالب اند که در دنیا بر اذیت ها صبر کردند، و اینک
این موهبت ها به آنان عطا شده است.
و، در جای دیگر از جابر روایت کرده که گفت: ما نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم بودیم در این هنگام علی بن ابیطالب علیه السلام وارد شد، پیامبر خطاب به ما فرمود: أتاکم اخی برادرم آمد سپس روی به کعبه نمود و فرمود: سوگند به خداوند ان هذا و شیعته هم الفائزون یوم القیامۀ علی و شیعیان او در روز قیامت رستگارانند
چند حدیث دیگر نیز در کتب اهل سنّت در این باره روایت شده است که به خاطر طولانی نشدن کلام از ذکر آن خودداری شد.
دوستان توجه دارند که سعی کردیم احادیث را از منابع اهل سنت بیاوریم
برای بررسی احادیث فوق ،به ترتیب به ادرس های زیر مراجعه شود :
الدر المنثور 8/538
النهایه 4 / 106
نور الابصار ص 159
الدر المنثور8 / 538
الصواعق المحرقه ص 161
المناقب فصل 6 ح 52 .
المناقب فصل 9 ص 111 ح 120
حالا میرویم سراغ نظریه دومی که در رابطه با منشاء پیدایش شیعه مطرح شده است:
۲.پیدایش شیعه پس از رحلت پیامبر اکرم ص
نظریه ی دوم این است که اختلاف در مورد خلافت و امامت منشأ ظهور شیعه و سنّی شد، و گروهی به عنوان شیعه از خلافت وامامت علی علیه السلام طرفداری می کردند، در مقابل گروه دیگر ابوبکر را به عنوان خلیفه ی بلافصل پیامبر برگزیدند. بنابراین، ظهور مذهب شیعه نیز به این تاریخ باز می گردد.
با بررسی داستان سقیفه میبینیم که در ذن دو دیدگاه مطرح شد
عده ای از انصار، سعد بن عبادن و گروهی از مهاجرین انصار را برگزیدند که ماجرا سر انجام به نفع گروه دوم تمام شد
از سوی دیگر بنی هاشم و عده ای از مهاجرین و انصار، به امات علی باور داشتند و این گروه شیعه نامیده شدند وشیعه از اینجا مطرح شد
خب این هم نظریه دوم بود که به محضرتان تقدیم شد
حالا برویم سراغ نظریه سوم که تلفیقی است از این دو نظریه
۳. تلفیق دو دیدگاه نخست
روشن است که این دو دیدگاه با یکدیگر تنافی نداشته، و هریک درجای خود صحیح است.
برخی از محققان نیز به این نکته توجه نموده و دو مطلب مزبور را به عنوان دو جنبه یا دو مرحله از یک نظریه دانسته اند. علامه سید محسن امین نخست به تبیین وجود تفکر و عقیده ی شیعی در عصر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم و نامیده شدن عده ای ازمسلمانان به نام شیعه پرداخته و آن گاه ظهور تشیع را در جریان بحث و گفت و گوی مسلمانان در مورد مسأله ی خلافت یادآورشده و چنین گفته است:
در بحث قبل دانستی که در زمان پیامبر گروهی از مسلمانان شیعه ی علی علیه السلام به شمار می آمدند، آن گاه در جریاناختلاف در مسأله ی امامت با زیر پاگذاشتن سفارشات پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم ، انصار به مهاجران گفتند: از هر یک از ماو شما رهبری برگزیده شود، و مهاجران به دلیل این که از قوم و عشیره ی پیامبرند، و امامت باید در قریش باشد، جلو افتادند وابوبکر را خلیفه پیامبر دانستند امّا گروهی از بنی هاشم و مهاجران و انصار طبق دستور رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم امامت علی علیه السلام را برگزیدند، آنان همان شیعیان بودند.
هاشم معروف الحسنی نیز در این باره مینویسد :
تشیع به عنوان فربه ای از مسلمانان قبل از درگذشت پیامبر وجود نداشت، ولی بنیاد عقیده شیعه در امامت یعنی وجود نص در باب امامت و این که پیامبر علی را به عنوان خلیفه خود تعیین کرده است ، با ظهور اسلام مطرح گردیده است
از دیگر طرفداران این نظریه، متفکر شهید ، ایت الله صدر است
ایشان بین تشیع و شیعه فرق قائل شدند و میگویند ،تشیع در عصر رسالت به دست رسول اکرم بنیان نهاده شده است
تشیع یعنی پیامبر برای پس از خود جانشین تعیین کرده است و ان شخص علی ابن ابیطالب است
ایشان برای این نظر خودشان شواهدی می اورند که از بیانش صرف نظر میکنیم
تا اینجا سه دیدگاه درباره پیدایش شیعه بیان شد ، ارزیابی این سه دیدگاه باشد برای جلسه بعد
ان شا الله پس از ارزیابی این سه دیدگاه ، نظریات باطلی که در این رابطه وجود دارد یعنی موارد زیر را بررسی خواهیم کرد
۴.پیدایش شیعه به دست عبد الله بن سبا
۵. پیدایش شیعه در دوران زمامداری امام علی ع
۶.پیدایش شیعه پس از واقعه کربلا
۷.پیدایش شیعه به دست ایرانیان
والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته